Το τελευταίο διάστημα ήρθαμε αντιμέτωποι με την πρόταση για επιστροφή στο πολίτευμα της άμεσης δημοκρατίας μέσα από ένα εκκολαπτόμενο κόμμα ,που θα λειτουργεί ωστόσο, μέσα σε ένα σύστημα αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Η συγκεκριμένη πρόταση επενδυμένη με το μανδύα της λύσης των σύγχρονων προβλημάτων της κυπριακής κοινωνίας φαντάζει ιδανική. Ενισχύεται δε και κερδίζει οπαδούς μέσα από την δυναμική των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η ιδέα ακούγεται ελκυστική: ο πολίτης αποφασίζει άμεσα, χωρίς μεσάζοντες, χωρίς κομματικές δομές, χωρίς κοινοβουλευτικές διαδικασίες. Σε μια εποχή δυσπιστίας απέναντι στους θεσμούς, μια τέτοια προσέγγιση μοιάζει σχεδόν απελευθερωτική.
Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι διαφορετική και πολύ πιο σύνθετη. Η άμεση δημοκρατία, όπως εφαρμόστηκε στην αρχαία Αθήνα, δεν μπορεί να λειτουργήσει σήμερα πρακτικά.
Αποτελεί απλά ένα σύνθημα αποπροσανατολισμού που δίνει ελπίδα στον κόσμο. Αν μελετήσουμε το νόημα της θα κατανοήσουμε όχι μόνο τα ιστορικά όρια του περιεχομένου της αλλά και την πραγματική της διάσταση.
Καταρχήν η αρχαία ελληνική δημοκρατία εφαρμόστηκε σε μια πόλη-κράτος με σχετικά μικρό πληθυσμό και κοινωνική δομή εντελώς διαφορετική από τη σύγχρονη. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι η συμμετοχή στον δημόσιο βίο καθοριζόταν από αυστηρούς κανόνες. Πολίτες ήταν μόνο οι ενήλικοι άνδρες που είχαν γεννηθεί από δύο Αθηναίους γονείς. Οι γυναίκες εξαιρούνταν και δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Οι δούλοι δεν λογίζονταν ως πρόσωπα με βούληση. Οι μέτοικοι και οι ξένοι δεν είχαν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθε. Κοινώς, το υπόδειγμα της άμεσης δημοκρατίας οικοδομήθηκε πάνω σε έναν θεμελιώδη αποκλεισμό.
Εν αντιθέσει, ο σύγχρονος κόσμος οικοδομήθηκε πάνω στη καθολικότητα των δικαιωμάτων.
Η σύγχρονη δημοκρατία προϋποθέτει την ισότητα των φύλων, την κοινωνική ενσωμάτωση, την προστασία των μειονοτήτων, και ένα πλέγμα θεσμών που εξασφαλίζει ότι η ψήφος όλων έχει την ίδια αξία. Επομένως η άμεση δημοκρατία της αρχαιότητας εκτός από το ότι είναι ξεπερασμένη, υστερεί αντικειμενικά σε σχέση με το υφιστάμενο σύστημα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Επιπρόσθετα, τα σύγχρονα κράτη λειτουργούν μέσα σε εξαιρετικά πολύπλοκα περιβάλλοντα.
Οι πολιτικές αποφάσεις απαιτούν στρατηγική και κριτική σκέψη, τεχνογνωσία, ανάλυση δεδομένων, οικονομική συνεννόηση, διεθνείς συνεργασίες. Είναι εξωπραγματικό να περιμένουμε από τον μέσο πολίτη να διαθέτει τις δυνατότητες να ανταποκριθεί καθημερινά σε ζητήματα τέτοιας πολυπλοκότητας. Η εφαρμογή της άμεσης δημοκρατίας σε ένα κόμμα ή γενικότερα, παρά την εξέλιξη της τεχνολογίας θα μετέτρεπε τη λήψη αποφάσεων σε μόνιμο δημοψήφισμα με τις επακόλουθες αρνητικές συνέπειες : θα απαιτούσε σημαντικό χρόνο, οι αποφάσεις θα ήταν επιφανειακές και ευάλωτες στο θυμικό ή σε συγκυριακές διαθέσεις.
Επιπλέον, υπάρχει και μια άλλη διάσταση, ακόμη πιο κρίσιμη: η πληροφορία σήμερα δεν είναι ουδέτερη ούτε πάντα αξιόπιστη. Η διάδοση της παραπληροφόρησης, η στοχευμένη χειραγώγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο ρόλος των αλγορίθμων και των ψηφιακών μονοπωλίων συνιστούν περιβάλλον όπου η μαζική και άμεση λήψη αποφάσεων μπορεί να καταστεί εθνικά επικίνδυνη. Η δημοκρατία δεν μπορεί να στηρίζεται σε στιγμιαίες εντυπώσεις ή σε ψηφιακά κύματα που καθοδηγούνται από αόρατους μηχανισμούς με ότι αυτό συνεπάγεται, ιδιαίτερα σε μια ημικατεχόμενη πατρίδα που προσπαθεί να επιβιώσει.
Ιστορικά η ανθρωπότητα δοκίμασε πολλά συστήματα διακυβέρνησης και εκπροσώπησης για να καταλήξει στο υφιστάμενο μοντέλο. Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία αποτελεί τη μόνη δομή που επιτρέπει τη σύνθεση της λαϊκής βούλησης με τη θεσμική ευθύνη. Οι πολίτες επιλέγουν τους αντιπροσώπους τους σε καθορισμένα χρονικά διαστήματα, οι οποίοι έχουν τον χρόνο, την εξειδίκευση αλλά και την θεσμική υποχρέωση να λαμβάνουν αποφάσεις με γνώμονα το καλό και την πρόοδο της κοινωνίας των πολιτών.
Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία όπως την βιώνουμε σήμερα ενισχύει και οργανώνει τη συμμετοχή. Προσφέρει σταθερότητα, συνέχεια, λογοδοσία και δυνατότητα διορθωτικών παρεμβάσεων. Δεν χρειάζεται, λοιπόν, να αναζητούμε την πολιτική λύση σε ρομαντικές αναβιώσεις ενός συστήματος που, στην πραγματική του μορφή, δεν ήταν ποτέ καθολικό.
Η πρόκληση της εποχής μας δεν είναι να επιστρέψουμε σε μοντέλα του παρελθόντος, αλλά να βελτιώσουμε τη δημοκρατία του σήμερα: περισσότερη διαφάνεια, ισχυρότερη λογοδοσία, ψηφιακά εργαλεία συμμετοχής, εκπαίδευση των πολιτών, και αναβάθμιση των θεσμών. Η δημοκρατία δεν χρειάζεται να ξαναεφευρεθεί. Χρειάζεται να ενισχυθεί και να προστατευθεί.
Και αυτό είναι ευθύνη όλων μας.
Του Ζαμπά Νεόφυτου, ιατρού – μέλους Πολιτικού Γραφείου ΔΗΣΥ
Υποψηφίου Βουλευτή Λευκωσίας
