Παρόλο που μετά τις αντιδράσεις η έκθεση ζωγραφικής ακυρώθηκε, οργή έχουν προκαλέσει σε κάθε ευσεβή Χριστιανό (και ναι, το «Χ» με κεφαλαίο) αυτές οι αισχρότητες που επιδίωξαν να περάσουν κάποιοι ως «τέχνη» απεικονίζοντας μεταξύ άλλων σε πίνακες (ως φαίνεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) τον Ιησού στο κρεβάτι δίπλα από έναν γυμνό άντρα, τον Ιησού με σημάδια από κοκκινάδια, αλλά κι έναν γυμνό άντρα του οποίου φαίνεται το πέος του και κρατάει την Αγία Γραφή. Αίσχος! «Ελευθερία του λόγου», θα πουν κάποιοι έκφυλοι άθεοι της νέας τάξης πραγμάτων. Εκπόρνευση του λόγου, των ηθών και των αξιών θα τους απαντήσω εγώ και άλλοι τόσοι ομόφρονες Έλληνες Χριστιανοί Ορθόδοξοι που τα θρησκευτικά μας πιστεύω έχουν προσβληθεί από αυτό το αισθητικό έκτρωμα που αποκαλούν «τέχνη». Η «τέχνη» και τα «αίσχη» έχουν κάποια ομοιοκαταληξία. Μάλλον συγχίστηκαν κι εννοούν το δεύτερο.
Είναι γνώμη μου, πως ενδεχομένως να μπορούν να διωχθούν σύμφωνα με το άρθρο 141 του Ποινικού Κώδικα τόσο ο καλλιτέχνης όσο και η γκαλερί που εκθείασε αυτά τα «αριστουργήματα»… της προστυχιάς και της ντροπής. Προφανώς και σέβομαι το τεκμήριο της αθωότητάς τους και είναι η όποια δικαστική διαδικασία που θα κρίνει εάν έχουν παραβιάσει το άρθρο 141 του Ποινικού Κώδικα. Συγκεκριμένα, το άρθρο 141 του Ποινικού Κώδικα προνοεί ως εξής: «Όποιος ξεστομίζει λέξη ή δημιουργεί ήχο ώστε να ακούγεται σε οποιοδήποτε πρόσωπο ή προβαίνει σε χειρονομία ενώπιον του ή τοποθετεί οποιοδήποτε αντικείμενο ενώπιον του, με την εσκεμμένη πρόθεση να θίξει τα θρησκευτικά αισθήματα τέτοιου προσώπου, είναι ένοχος πλημμελήματος και υπόκειται σε φυλάκιση ενός χρόνου.» Στην παρούσα περίπτωση είναι γνώμη μου πως ο καλλιτέχνης και η γκαλερί φαίνεται να τοποθέτησαν αντικείμενα, ήτοι τους πίνακες (κρίμα οι μπογιές και ο καμβάς που σπαταλήθηκε), ενώπιον των επισκεπτών της εν λόγω γκαλερί. Άρα το actus reus του εν λόγω αδικήματος ενδεχομένως να εδραιώνεται. Όσον αφορά το mens rea του εν λόγω αδικήματος, ήτοι αν υπήρχε «εσκεμμένη πρόθεση» για να θιχθούν τα θρησκευτικά αισθήματα, αυτό είναι σαφώς δύσκολο να αποδειχθεί, ωστόσο καλώ δημόσια τον καλλιτέχνη να δώσει εξήγηση για το σκεπτικό των ζωγραφιών και πως δεν υπάρχει τέτοια πρόθεση, αφού πολλοί μπορεί να πουν πως σε μια τέτοια περίπτωση τα πράγματα μιλούν από μόνα τους, ένεκα του ότι ο εν λόγω καλλιτέχνης συνεχώς προκαλεί με τους πίνακές του, θίγοντας τα ιερά σύμβολα της πίστης μας σε μια προσπάθεια αυτοπροβολής του.
Είναι η ελευθερία λόγου το ίδιο με την ελευθερία προσβολής; Ας δούμε τι έχει πει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (το «ΕΔΑΔ») αναφορικά με την εξισορρόπηση του δικαιώματός της ελευθερίας του λόγου και του σεβασμού στα θρησκευτικά πιστεύω. Για παράδειγμα στην υπόθεση Otto Preminger Institut v. Austria, Application no. 13470/87, ECtHR Judgement, 20/9/1994, το ΕΔΑΔ έκρινε πως δεν υπήρχε παραβίασή του άρθρου 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (η «ΕΣΔΑ») από την απόφασή των αυστριακών αρχών να κατάσχουν ταινία η οποία πρόσβαλε τα θρησκευτικά πιστεύω της πλειοψηφίας του λαού. Συγκεκριμένα, το ΕΔΑΔ έκρινε ότι η αξία της εν λόγω ταινίας ως έργου τέχνης και η συμβολή της στον δημόσιο διάλογο στην αυστριακή κοινωνία δεν υπερίσχυε των στοιχείων εκείνων που την καθιστούσαν κατ’ ουσία προσβλητική για το ευρύ κοινό. Με την κατάσχεσή της ταινίας, οι αυστριακές αρχές ενήργησαν με σκοπό τη διασφάλισή της θρησκευτικής ειρήνης στην περιοχή και απέτρεψαν στο να αισθάνονται ορισμένοι άνθρωποι ότι αποτελούν αντικείμενο επιθέσεων κατά των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων με αδικαιολόγητο και προσβλητικό τρόπο. Δέον σημειωθεί ότι το ΕΔΑΔ δεν θεώρησε ότι οι αυστριακές αρχές μπορούν να θεωρηθούν ότι υπερέβησαν το περιθώριο εκτίμησής τους αφού τα Κράτη έχουν ευρύ περιθώριο σε τέτοιες περιπτώσεις. Στο ίδιο μήκος κύματος κυμάνθηκε και η απόφασή του ΕΔΑΔ στην υπόθεση Wingrove v. the United Kingdom, Application no. 17419/90, ECtHR Judgement, 25/11/1996 αλλά και βέβαια πρόσφατα το 2018 το σκεπτικό της Otto Preminger Institut v. Austria υιοθετήθηκε από το ΕΔΑΔ στην υπόθεση E.S. v. Austria, Application no. 38450/12, ECtHR Judgement, 25/10/2018, όπου το ΕΔΑΔ στην παράγραφο 43 της απόφασής του ξεκαθαρίζει ότι: «Όταν τέτοιες εκφράσεις υπερβαίνουν τα όρια μιας κριτικής άρνησης των θρησκευτικών πεποιθήσεων άλλων ανθρώπων και είναι πιθανό να υποκινήσουν θρησκευτική μισαλλοδοξία, για παράδειγμα σε περίπτωση ακατάλληλης ή ακόμη και καταχρηστικής επίθεσης σε αντικείμενο θρησκευτικής λατρείας, ένα Κράτος μπορεί νόμιμα να τις θεωρήσει ασύμβατες με τον σεβασμό της ελευθερίας σκέψης, συνείδησης και θρησκείας και να λάβει αναλογικά περιοριστικά μέτρα».
Σε αντίθεση, στην υπόθεση Klein v. Slovakia, Application no. 72208/01, ECtHR Judgement, 31/10/2006, το ΕΔΑΔ εντόπισε παραβίασή του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ. Στην παρούσα υπόθεση ο αιτητής είχε καταδικαστεί για δημοσίευση άρθρου με το οποίο κατέκρινε έναν Αρχιεπίσκοπο στη Σλοβακία. Το ΕΔΑΔ έκρινε πως η καταδίκη του δεν δικαιολογείτο και αποτελούσε παραβίασή της ελευθερίας του λόγου αφού το άρθρο αφορούσε περισσότερο προσωπικά τον Αρχιεπίσκοπο και δεν πρόσβαλε τη θρησκεία και τους πιστούς στο σύνολό τους. Είναι θέση μου πως η περίπτωσή του καλλιτέχνη και της γκαλερί εδώ στην Κύπρο δεν εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία, αλλά προσομοιάζουν με τις υποθέσεις που ανάφερα νωρίτερα, αφού θεωρώ πως οι εν λόγω πίνακες είναι μια κατάφορη προσβολή προς όλους τους Έλληνες Χριστιανούς Ορθόδοξους. Συνεπώς, τυχόν δίωξή του καλλιτέχνη πιθανότατα να μην παραβιάζει το δικαίωμα του στην ελευθερία του λόγου αφού οι εν λόγω πίνακες προσβάλλουν τα δημόσια ήθη και τα ιερά θρησκευτικά πιστεύω του λαού μας.
Εν κατακλείδι, ζούμε στην εποχή που ο καθένας προσπαθεί να κερδίσει λίγη σημασία. Πολλοί, στον βωμό των ιδεολογικών τους αγκυλώσεων καταφεύγουν σε «προοδευτικές» μάχες που τάχατες γρονθοκοπούν το «σύστημα». Εκείνο το ίδιο το σύστημα που τους εργοδοτεί, που τους προάγει και που τους ανάγει σε «κάποιους» και σε «κάτι». Έλεος όμως πλέον με τους «επαναστάτες» της πρόκλησης για χάριν της πρόκλησης. Ετούτοι βλέπουν εκκλησία και δαιμονίζονται. Ακούν καμπάνα και βγάζουν σπυριά. Θωρούν σταυρό κι αφρίζουν. Μα αγαπητοί, όσο κι αν προσπαθήσουν κάποιοι, εμείς τουρμπάνι δεν πρόκειται να φορέσουμε. Φέσι να βάλουν μόνοι τους. Εμάς, μας φθάνει ο σταυρός και η γαλανόλευκη.
Πέτρος Παπαδόπουλος
Δικηγόρος
