Τον Ιούνιο του 1973, ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος κατάργησε τη βασιλεία και εξήγγειλε τη «φιλελευθεροποίηση» του στρατιωτικού καθεστώτος. Έτσι, στις 3 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, έδωσε εντολή σχηματισμού Κυβέρνησης στον δοτό πρωθυπουργό Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη. Ο Μαρκεζίνης κατάργησε τον στρατιωτικό νόμο και τη λογοκρισία και εξήγγειλε αμνηστία και κατάργηση του διατάγματος 1347, που επέτρεπε τη διακοπή της αναβολής στράτευσης όσων φοιτητών συμμετείχαν σε πολιτικές κινητοποιήσεις. Η χαλάρωση των μέτρων οδήγησε στην κορύφωση του φοιτητικού κινήματος, που εκφραζόταν ήδη μέσα από παράνομες οργανώσεις νεολαίας, όπως ο Ρήγας Φεραίος και αντι-ΕΦΕΕ (κατοπινή Πανσπουδαστική), αλλά και τοπικούς Φοιτητικούς Συλλόγους. Τα πράγματα οδηγήθηκαν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου που, αναμφίβολα, αποτέλεσε το αποκορύφωμα των αγώνων του ελληνικού φοιτητικού κινήματος για ανατροπή της δικτατορίας.
Το βράδυ της επέμβασης του στρατού, ομάδα φοιτητών που βρισκόμασταν στο Πολυτεχνείο πήραμε οδηγίες από τη Συντονιστική Επιτροπή να μεταβούμε στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, για να στήσουμε οδοφράγματα με λεωφορεία και αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης, προκειμένου να ανακόψουμε την πιθανή κάθοδο στρατιωτικών αρμάτων και άλλων οχημάτων. Μαζί μου ήταν οι Κύπριοι φοιτητές Τηλέμαχος Γεωργιάδης, Λευτέρης Παναρέτου και Άντης Νικολάου.
Γύρω στα μεσάνυχτα, στο ύψος περίπου του γηπέδου της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, εμφανίστηκαν ένοπλοι αστυνομικοί που άρχισαν να πυροβολούν με πλαστικές σφαίρες. Ο εκφοβισμός που επιχειρήθηκε από την πλευρά τους δεν έφερε αποτέλεσμα. Οι χιλιάδες των φοιτητών που βρισκόμασταν εκεί δεν μετακινηθήκαμε. Γύρω στη μία μετά τα μεσάνυχτα, έκαναν την εμφάνισή τους άρματα μάχης. Με τους κυκλώπειους προβολείς τους δημιουργούσαν δέος. Πέρασαν πάνω από τα πρόχειρα οδοφράγματα, συνθλίβοντάς τα. Τα πληρώματα πυροβολούσαν στον αέρα. Τρέξαμε προς διάφορες κατευθύνσεις πίσω από το γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Τα άρματα μάχης προχωρούσαν πλέον προς τον χώρο του Πολυτεχνείου.
Στις 25 Νοεμβρίου ανακοινώθηκε η «κυβερνητική αλλαγή». Ο Μαρκεζίνης υποχρεώθηκε να παραιτηθεί και την εξουσία ανέλαβε ο «αόρατος» δικτάτορας Δημήτριος Ιωαννίδης, ο οποίος επρόκειτο να ηγηθεί της προδοσίας του πραξικοπήματος στην Κύπρο.
Όταν τις επόμενες μέρες κατεβήκαμε στους δρόμους της Αθήνας, οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες που βρίσκονταν πάνω και δίπλα σε τανκς και άρματα μάχης, συμπεριφέρονταν φιλικά. Ήταν φανερό ότι είχαν οδηγίες για μια τέτοια συμπεριφορά, προκειμένου να δώσουν την ψευδή εικόνα ότι ανέτρεψαν τον Παπαδόπουλο και ότι επρόκειτο να εγκαθιδρύσουν ένα πιο δημοκρατικό καθεστώς. Οι επόμενοι μήνες και κυρίως η προδοσία της Κύπρου απέδειξαν ακριβώς το αντίθετο. Οι δισταγμοί και οι αναστολές του Παπαδόπουλου θα παραμερίζονταν και το σχέδιο της τελικής επίθεσης κατά του Μακαρίου και της Κύπρου θα ετίθετο σε εφαρμογή.
Η εξέλιξη των γεγονότων του Πολυτεχνείου δείχνει πως η εξέγερση δεν ήταν ένα τυχαίο και μεμονωμένο γεγονός, αλλά το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας ωρίμανσης του αντιδικτατορικού κινήματος, μέσα από τη συνειδητοποίηση της απλής αλήθειας πως η λύση των όποιων προβλημάτων της νεολαίας και του λαού περνούσε αναπότρεπτα μέσα από την πτώση της χούντας. Είναι φανερό πως η εξέλιξη των κινητοποιήσεων, που ξεκίνησαν ως καθαρά φοιτητικές διεκδικήσεις για να φτάσουν στην άμεση, μαζική και δυναμική σύγκρουση με τους μηχανισμούς της δικτατορίας, αποτυπώνει με καθαρότητα τη σταδιακή συνειδητοποίηση και τη βαθμιαία ωρίμανση του αντιδικτατορικού λαϊκού κινήματος.
Πρέπει ακόμα να πούμε πως το Πολυτεχνείο, ως συγκεκριμένη πρακτική και αγωνιστική έκφραση, αποτέλεσε μια αυθεντική και γνήσια αποτύπωση των αγώνων του ελληνικού λαού και ιδιαίτερα της πρωτοπόρας νεολαίας, που σωστά πολιτικοποιημένη αρνείτο τα παραδοσιακά κλισέ δράσης και αυθόρμητα καθόρισε την πορεία της χωρίς δισταγμούς, αναστολές, φόβους και προκαταλήψεις.
Από την άποψη αυτή, το Πολυτεχνείο σήμανε και μια νέα εποχή στην ελληνική πολιτική ιστορία. Η γενιά του Πολυτεχνείου, απελευθερωμένη από δογματικές αναστολές του παρελθόντος, καθόρισε μια νέα πρακτική και δυναμική. Έτσι, πέρα από διαστρεβλώσεις και νοθεύσεις, το Πολυτεχνείο αρνείται να υποταχθεί σε οποιεσδήποτε αυθαίρετες ερμηνείες και σκοπιμότητες και παραμένει γνήσιο σύμβολο των αγώνων του ελληνικού λαού για δημοκρατία, εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική προκοπή. Και βέβαια το Πολυτεχνείο, από την ίδια τη φύση και το περιεχόμενό του, απορρίπτει κάθε προσπάθεια εγκλεισμού του μηνύματός του σε πολιτικά μνημόσυνα συγκινησιακής υφής και μουσειακής αναφοράς.
Το Πολυτεχνείο υπήρξε μια ύστατη προειδοποίηση για το που μπορούσαν να οδηγηθούν τα πράγματα. Γιατί αν τα πρώτα χρόνια για μερικούς μπορούσε να υπάρχει η δικαιολογία, αν υπήρχε, πως δεν μπορούσαν να προβλεφθούν οι συνέπειες, τι ήταν εκείνο που εμπόδισε όλους στην Κύπρο να αντιληφθούν πού μπορούσε να οδηγήσει την πατρίδα μας η φασιστική κλίκα της Αθήνας μετά τη σφαγή του Νιόβρη του 1973; Γιατί, ακόμα και τότε, το μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής ηγεσίας, ακόμα και εκείνοι που παρουσιάζονταν σαν πνευματική ηγεσία, υποκλίνονταν μπροστά στη φασιστική δικτατορία και εξυμνούσαν τους δυνάστες του ελληνικού λαού. Και βλέπαμε στους τοίχους των χωριών και των πόλεών μας ντροπιαστικά συνθήματα να γράφουν «Παττακέ, η Κύπρος σε περιμένει».
Και «Ελλάς Ελλήνων χριστιανών».
«Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί και μεις φωνάζαμε ζήτω και γεια»
Σημ.: Αφιερωμένο στη μνήμη του Λάμπρου Παπαδημητράκη, εκφωνητή του πολυτεχνείου που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή.
