Αυτεπάγγελτη έρευνα από το τέλος του 2024 έχει ξεκινήσει το γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως σχετικά με τα σοβαρά κενά που παρατηρούνται στο θέμα των σκύλων βοηθών, καθώς η Κύπρος φαίνεται να έχει μείνει αρκετά πίσω στην εφαρμογή ενός πλαισίου που να διασφαλίζει την εκπαίδευση και τη διάθεσή τους σε άτομα με αναπηρίες.
Παρά τις επανειλημμένες αναφορές που έγιναν τα τελευταία χρόνια από οργανώσεις ατόμων με αναπηρία, η πολιτεία δεν έχει προχωρήσει ακόμη στη θέσπιση νομοθεσίας που να καθορίζει τη διαδικασία πιστοποίησης των σκύλων, την εκπαίδευση των χειριστών και την οικονομική στήριξη όσων έχουν ανάγκη τέτοιας βοήθειας. Όπως διαπιστώθηκε ενώπιον της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το κόστος εκπαίδευσης ενός σκύλου βοηθού στο εξωτερικό μπορεί να φθάσει μέχρι και τις πενήντα χιλιάδες ευρώ, ποσό απαγορευτικό για τα περισσότερα άτομα που το χρειάζονται, γεγονός που καθιστά ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη θεσμικής παρέμβασης.
Την ίδια ώρα, πρακτικές που εφαρμόζονται στην Κύπρο δημιουργούν επιπρόσθετες δυσκολίες για τα άτομα με αναπηρία που χρησιμοποιούν σκύλους οδηγούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με τους υφιστάμενους κανονισμούς, οι σκύλοι αυτοί οφείλουν να φέρουν όχι μόνο λουρί αλλά και φίμωτρο κατά τη μετακίνησή τους με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, γεγονός που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Όπως επισημάνθηκε, η πρακτική αυτή δεν εφαρμόζεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπου τα ζώα βοηθείας αντιμετωπίζονται ως αναπόσπαστο μέρος της αυτονομίας και της καθημερινότητας των ατόμων που τα χρησιμοποιούν. Η υποχρέωση φίμωσης θεωρείται αναχρονιστική και αντιβαίνει στις διεθνείς αρχές για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες.
Εξίσου ανησυχητική είναι και η περιορισμένη αποδοχή που συναντούν οι σκύλοι οδηγοί σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Ο αριθμός των εστιατορίων, των καφετεριών αλλά και των ξενοδοχείων που επιτρέπουν την είσοδο σε ζώα βοηθείας παραμένει μικρός, παρά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια η στάση της κοινωνίας απέναντι στα ζώα συντροφιάς έχει αλλάξει σημαντικά. Οι Κύπριοι είναι σήμερα σαφώς πιο φιλόζωοι και ευαισθητοποιημένοι σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες, ωστόσο η απουσία θεσμικού πλαισίου και σαφών κατευθυντήριων γραμμών εξακολουθεί να αποτελεί τροχοπέδη για την ομαλή ένταξη των σκύλων βοηθών στην καθημερινή ζωή των πολιτών με αναπηρίες.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Από δέκα μέχρι 50 χιλιάδες ευρώ φτάνει η εκπαίδευση στον σκύλων βοηθών στο εξωτερικό-Μεγάλο το νομοθετικό κενό στην Κύπρο
Μιλώντας ενώπιον της Επιτροπής, η εκπρόσωπος του γραφείου της Επιτρόπου Διοικήσεως, Νάσια Διονυσίου, ανέφερε πως μπορεί να μην υπήρξε οποιαδήποτε καταγγελία ενώπιον της Επιτρόπου για το θέμα μέχρι σήμερα, ωστόσο «οι λόγοι είναι προφανείς, αφού δεν υπάρχει σύστημα πιστοποίησης των σκύλων στην Κύπρο. Άρα είναι σχεδόν απίθανο ένα άτομο με αναπηρία να εξασφαλίσει σκύλο βοηθό, αφού δεν μπορεί να τον εκπαιδεύσει και να τον πιστοποιήσει».
Την ίδια στιγμή σημείωσε πως «ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν είχαμε καταγγελία, είναι ένα ζήτημα το οποίο μας απασχόλησε και ξεκινήσαμε στα τέλη του 2024 μία αυτεπάγγελτη εξέταση του ζητήματος. Απευθυνθήκαμε πρώτα στο Υφυπουργείο Τουρισμού το οποίο μας ενημέρωσε ότι στη νομοθεσία για τα τουριστικά καταλύματα δεν υπάρχει οποιαδήποτε πρόνοια που να αφορά την είσοδο και παραμονή είτε των σκύλων οδηγών είτε των ζώων συντροφιάς στα καταλύματα, παρόλο που γενικά ενθαρρύνεται να είναι προσβάσιμα σε ζώα ευρύτερα».
Είναι μία γενική αναφορά, όπως επισήμανε, η οποία «δεν μας ικανοποίησε και επειδή εξετάζουμε και άλλα ζητήματα προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στα τουριστικά καταλύματα γενικότερα, περιμένουμε ορισμένες πρόσθετες διευκρινίσεις σε σχέση με κάποιες ενέργειες που μας είπε το Υφυπουργείο ότι θα έκανε, για να δώσουμε μεγαλύτερη έμφαση σε αυτό το ζήτημα».
Σε ό,τι αφορά την ενημέρωση που έλαβε το γραφείο από το Τμήμα Οδικών Μεταφορών, η κ. Διονυσίου σημείωσε πως «με βάση τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό είναι υποχρέωση των οδηγών των δημόσιων συγκοινωνιών να επιτρέπουν την είσοδο και την παραμονή στα δημόσια μέσα μεταφοράς των σκύλων οδηγών».
Συγκεκριμένα, αυτό που ισχύει είναι «ότι κατά τη μεταφορά των σκύλων οδηγών με λεωφορεία τακτικών γραμμών, ο ιδιοκτήτης δεν απαιτείται να πληρώσει επιπλέον κόμιστρο, θα πρέπει ο σκύλος να παραμένει με τον ιδιοκτήτη του για να ελέγχεται και να ακολουθεί οδηγίες, πρέπει να έχουν μαζί τους βιβλιάριο υγείας αφού δεν απαιτείται οποιαδήποτε πιστοποίηση, ενώ θα πρέπει να έχει λουρί και φίμωτρο για λόγους ασφάλειας και άνεσης των άλλων επιβατών. Είναι ένα ζήτημα το οποίο μας απασχολεί και δεν έχουμε καταλήξει ακόμη σε εισήγηση. Σίγουρα θα πρέπει να εξετάσουμε τις πρακτικές των άλλων χωρών αλλά και τι ακριβώς λέει ο κανονισμός».
Επανέλαβε ότι ο κανονισμός αυτός ισχύει «μόνο για τις δημόσιες μεταφορές, όμως με βάση άλλα παράπονα τα οποία αφορούν και ζητήματα προσβασιμότητας σε ιδιωτικά λεωφορεία, βλέπουμε ότι το ΤΟΜ έχει δώσει κατευθύνσεις ώστε να τηρούνται τουλάχιστον οι αρχές προσβασιμότητας για άλλα ζητήματα. Έχουμε δει, μετά από παρεμβάσεις και του δικού μας γραφείου, ότι εάν υπάρξει οποιαδήποτε παραβίαση από ιδιωτική εταιρεία, παρεμβαίνει το ΤΟΜ και γίνεται ρύθμιση του ζητήματος και καλύτερη μεταχείριση των ατόμων την επόμενη φορά».
Σχετικά με την ενημέρωση από τις Υγειονομικές Υπηρεσίες για την είσοδο και παραμονή των σκύλων οδηγών σε χώρους όπως καφετέριες και εστιατόρια, διευκρίνισε πως «μας ενημέρωσαν ότι παρόλο που απαγορεύονται γενικά η είσοδος και μεταφορά ζώων σε αυτούς τους χώρους, εντούτοις εξαιρούνται οι σκύλοι οδηγοί των τυφλών και ατόμων με αναπηρίες, εφόσον είναι εκπαιδευμένοι για τον σκοπό αυτό, πειθαρχημένοι και κάθονται μαζί με τον ιδιοκτήτη τους, χωρίς να ζητείται οποιοδήποτε έγγραφο ή κάρτα».
Παράλληλα, σε συνομιλία του γραφείου της Επιτρόπου Διοικήσεως με τον ΚΟΤ, αναφέρθηκε πως «το ζήτημα της ανυπαρξίας νομοθετικού πλαισίου που να ρυθμίζει την εκπαίδευση και την πιστοποίηση είναι πάρα πολύ σημαντικό. Είναι επίσης πολύ σημαντική η καθολικότητα της ρύθμισης και να βεβαιωθούμε ότι θα καλύπτει τόσο τον δημόσιο όσο και τον ιδιωτικό τομέα».
Αναφερόμενη στο υψηλό κόστος που παρατηρείται σήμερα ώστε να μπορέσει να γίνει η κατάλληλη εκπαίδευση σκύλων οδηγών, η κ. Διονυσίου πρότεινε τη ρύθμισή του «είτε με το μοντέλο που υπήρχε προηγουμένως με τις εκπαιδεύσεις μέσω του κράτους, είτε με βάση τη νέα νομοθεσία για τα επιδόματα και τις υπηρεσίες που θα παρέχονται στα άτομα με αναπηρία, ώστε να καλύπτεται το κόστος μέσω σχετικού επιδόματος που θα ενσωματωθεί».
Εκ μέρους της Αστυνομίας, ο Κυριάκος Λαγού ανέφερε πως «η εκπαίδευση των σκύλων συνοδείας τυφλών ατόμων δεν είναι μέσα στα πλαίσια του κλάδου Ανιχνευτικών Σκύλων της Αστυνομίας. Στο παρελθόν φαίνεται, με άδεια της εκάστοτε ηγεσίας, να είχε δοθεί τέτοια άδεια στα μέλη του κλάδου αυτού, ώστε να εκπαιδεύουν κάποια σκυλιά. Κύρια αποστολή του κλάδου είναι η ιχνηλασία ναρκωτικών, εκρηκτικών, ελλειπόντων προσώπων και τεκμηρίων. Το γεγονός ότι δεν εκπαιδεύονται σκύλοι οδηγοί για τα τυφλά άτομα προφανώς έχει να κάνει με τους πόρους που δεν είναι διαθέσιμοι αυτή τη στιγμή».
Από πλευράς του, ο ένας εκ των εκπροσώπων του Υπουργείου Παιδείας, ο κ. Γεωργίου, ανέφερε πως «η διασφάλιση αυτού του δικαιώματος είναι εν του νόμου ανεύ, ενώ δεν υπάρχουν αυτή τη στιγμή πιστοποιημένοι φορείς για να κάνουν την εκπαίδευση αυτών των σκύλων οδηγών στην Κύπρο. Πρέπει να είναι πιστοποιημένοι από την ADI και από τον IGDF για να μπορούν να τους εκπαιδεύουν, ενώ θα πρέπει να γίνεται επανεκτίμησή τους κάθε δύο χρόνια. Θα πρέπει να υπάρξει συνέχεια του θεσμού μέσω των ελέγχων που θα γίνονται».
Αντίδραση από το Υφυπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας
Σε παρατήρηση της προέδρου της Επιτροπής, Ειρήνης Χαραλαμπίδου, προς την εκπρόσωπο του Υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας για τους λόγους που μέχρι σήμερα δεν έγιναν ενέργειες ώστε να γνωρίζει την ανάγκη στήριξης του κάθε ατόμου με αναπηρία που μπορεί να έχει σκύλο οδηγό και να εισηγηθεί ένα πλαίσιο νόμου για τη διαχείριση ενός τόσο σοβαρού ζητήματος, απάντησε λέγοντας πως «το Υφυπουργείο στηρίζει κάθε προσπάθεια που συνάδει με τις αρχές και τις πρόνοιες του κανονισμού των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και ειδικά σε ό,τι αφορά τα θέματα προσβασιμότητας».
Εξήγησε πως «από τη στιγμή που επικυρώσαμε ως Κυπριακή Δημοκρατία τη σύμβαση το 2011 με τον κυρωτικό νόμο, υπάρχει το πλαίσιο και θα στηρίξει όλες τις προσπάθειες. Δεν βλέπω τον λόγο να αφορά το Υφυπουργείο θέματα που μπορεί να έχουν να κάνουν με την υγιεινή των σκύλων ή την εκπαίδευσή τους ή τη διακίνησή τους. Εμείς έχουμε τον συντονιστικό ρόλο της σύμβασης του ΟΗΕ, επομένως κάθε πρόταση συζητιέται σε συνεργασία με τις οργανώσεις των ατόμων με αναπηρίες ώστε να εφαρμοστεί η σύμβαση αυτή».
Διερωτήθηκε επίσης «για ποιο λόγο πρέπει να μελετήσει το Υφυπουργείο το θέμα της επιχορήγησης των σκύλων οδηγών, από τη στιγμή που πρέπει να εξεταστεί πρώτα ποιος θα τους αδειοδοτεί. Προωθούνται ήδη αρκετά θέματα προσβασιμότητας ατόμων με αναπηρία».
