Ο θάνατος ενός αγαπηµένου προσώπου αποτελεί μια επώδυνη και συνάμα αναπόφευκτη διαδικασία/εμπειρία για όλους τους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών. Ο θρήνος που βιώνουν τα παιδιά για μια σημαντική ανθρώπινη απώλεια είναι µια απόλυτα φυσιολογική αντίδραση τους να αποδεχθούν την πραγµατικότητα της απώλειας και σταδιακά να μάθουν να ζουν με αυτήν.
Κάθε παιδί έχει το δικό του τρόπο να θρηνεί και δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος διαχείρισης του πένθους. Τα παιδία συνήθως δυσκολεύονται να βιώνουν τα οδυνηρά συναισθήματα για μεγάλο χρονικό διάστημα και μπορεί να θρηνούν «με δόσεις». Τη μια στιγμή μπορεί να βιώνουν έντονη θλίψη, ενώ αργότερα μπορεί να παίζουν και να γελάνε. Γι’αυτό είναι σημαντικό να δίνεται στα παιδιά ο χώρος και ο χρόνος να εκφραστούν ελεύθερα χωρίς περιορισμούς και κανόνες σχετικά με τους «σωστούς» και «λανθασμένους» τρόπους διαχείρισης του πένθους τους. Σημαντικά στη διαχείριση του πένθους είναι οι γονείς/κηδεμόνες να ενθαρρύνουν την έκφραση των συναισθημάτων των παιδιών, την διατήρηση της ανάμνησης του αγαπημένου προσώπου, καθώς και την διατήρηση της καθημερινότητας τους.
Πώς να ενθαρρύνουμε την έκφραση των συναισθημάτων του παιδιού;
•Ενθαρρύνετε το παιδί να εκφράσει τα συναισθήµατά του, τόσο τα ευχάριστα όσο και τα δύσκολα. Είναι σηµαντικό να νιώθει ελεύθερο να εκφράσει όσα βιώνει.
•Σεβαστείτε τη σιωπή του, όταν δεν επιθυμεί να µοιραστεί όσα αισθάνεται. Πείτε στο παιδί ότι εσείς είστε διαθέσιμοι για συζήτηση όταν και αν αισθανθεί έτοιµο να µιλήσει.
•Αν είναι δύσκολο στο παιδί να εκφραστεί λεκτικά, ενθαρρύνετε την έκφραση των συναισθημάτων μέσω άλλων μη λεκτικών δραστηριοτήτων (μουσική, παιχνίδι, ζωγραφιές, κολλητική κ.α.).
•Δείξτε κατανόηση και ακούστε µε προσοχή χωρίς να κρίνετε και χωρίς να λέτε στο παιδί πώς πρέπει να σκέφτεται και πώς πρέπει να νιώθει. Ομαλοποιήστε τα δύσκολα συναισθήματα που μπορεί να έχει (π.χ., «Είναι εντάξει/απόλυτα φυσιολογικό να νιώθεις θυμωμένος, στεναχωρημένος ακόμη και μουδιασμένος για αυτό που συνέβη», «Είναι εντάξει/απόλυτα φυσιολογικό να μην είσαι ακόμη σίγουρος/η για το πως αισθάνεσαι»).
Πείτε στο παιδί πως όλα του τα συναισθήματα είναι φυσιολογικά.
•Μοιραστείτε µαζί με το παιδί και τα δικά σας συναισθήµατα και σκέψεις χωρίς να αναφερθείτε σε ιατρικές λεπτομέρειες («Κι εγώ έπαθα σοκ και είμαι στεναχωρημένη/ος»). Αυτό το μοίρασμα θα βοηθήσει το παιδί να εκφραστεί ελεύθερα και να νιώσει ότι υπάρχουν κι αλλά άτομα που βιώνουν αυτόν τον πόνο. Με αυτό τον τρόπο περνάτε το μήνυμα στο παιδί ότι αποδέχεστε τόσο τα δικά σας δύσκολα συναισθήματα όσο και τα δικά του.
•Αποφύγετε την ωραιοποίηση της πραγματικότητας του θανάτου και ενημερώστε με απλά λόγια το παιδί ότι η διαδικασία του πένθους πιθανόν να πάρει χρόνο και ότι δεν είναι κάτι που χρειάζεται να τελειώσει γρήγορα.
•Αποφύγετε να πείτε στο παιδί να σταματήσει να κλαίει. Το κλάμα μπορεί να αποτελεί έκφραση του πόνου του και πιθανόν να επέλθει ανακούφιση του συναισθηματικού πόνου.
•Ενθαρρύνεται το παιδί να μιλήσει για αυτό που συνέβη με άτομα που νιώθει κοντά του. Πείτε στο παιδί ότι«Κάποιες φορές το να μιλήσουμε για αυτά που μας πονάνε είναι πολύ δύσκολο, όμως όταν το κάνουμε, φεύγει ένα μεγάλο βάρος από πάνω μας και ίσως μετά νιώσουμε καλύτερα.»
•Δείξτε το ενδιαφέρον σας και επιβεβαιώστε ότι το αγαπάτε. Η ένδειξη αγάπης από μέρους σας με λεκτικούς («Σ’αγαπώ πολύ», «Είσαι ότι σημαντικότερο έχω») και μη λεκτικούς τρόπους (αγκαλιά, φιλιά, χάδι) μπορεί να κατευνάσει τα συναισθήματα ανασφάλειας που ίσως βιώνει.
•Αναγνωρίστε και το δικό σας πόνο. Δώστε χώρο και χρόνο στον εαυτό σας να εκφραστεί για αυτό το γεγονός.
•Αν νιώσετε την ανάγκη επικοινωνήστε με τη υπηρεσία στήριξης στο Πένθος του ΠΑΣΥΚΑΦ καλέστε στο 77771986.
Πώς να διατηρήσουμε την ανάμνηση του αγαπημένου προσώπου;
•Επιτρέψτε στο παιδί να μιλά για το άτομο που πέθανε, καλλιεργώντας ένα κλίµα ελεύθερης έκφρασης και αποδοχής άνευ όρων.
•Συζητήστε µε το παιδί για τις αναμνήσεις που έχει με το άτομο που πέθανε.
•Συζητήστε με το παιδί για τρόπους που μπορεί να διατηρήσει ζωντανή την ανάµνηση του αγαπηµένου του προσώπου (π.χ., κάποιο αντικείμενο που θυμίζει το άτομο που έχασε, σημειωματάριο με τις αναμνήσεις του, δημιουργία άλμπουμ με φωτογραφίες).
•Προετοιμάστε το παιδί αν επιθυμεί να συμμετέχει σε οικογενειακές εκδηλώσεις πένθους, όπως η κηδεία, το µνηµόσυνο, η επίσκεψη στον τάφο. Αν δεν επιθυμεί να συμμετέχει, σεβαστείτε την απόφασή του χωρίς να το πιέσετε. Σε περίπτωση που επιθυμεί να παρευρεθεί φροντίστε να βρίσκεται με κάποιον, ο οποίος θα μπορέσει να το στηρίξει αν υπάρξει ανάγκη.
•Σε εορτές, γενέθλια, επετείους, και διακοπές η απουσία του αγαπημένου προσώπου μπορεί να είναι εντονότερη και πιθανόν το παιδί να βιώνει συναισθηματική φόρτιση όπως κι εσείς. Να είστε ανοιχτοί να συζητήσετε για τα δικά σας συναισθήματα καθώς αυτή η πρακτική θα ομαλοποιήσει τα δύσκολα συναισθήματα που βιώνει και το παιδί.
Πώς διατηρούμε τη σταθερότητα της καθημερινότητας;
•Ενθαρρύνετε το παιδί να διατηρήσει τη ρουτίνα ύπνου και γευμάτων του καθώς και το πρόγραμμα δραστηριοτήτων του.
•Είναι σημαντικό να συνεχίσει να συμμετέχει σε σχολικές εκδηλώσεις, εκδρομές και κοινωνικές εξόδους ούτως ώστε να μπορέσει να ξαναβρεί την κανονικότητά του. Ταυτόχρονα, καλό θα ήταν να μην είστε υπερβολικά αυστηροί, ιδιαίτερα στο αρχικό άκουσμα της απώλειας. Να διατηρείτε ευελιξία όσον αφορά τη ρουτίνα του, ιδιαίτερα όταν αναγνωρίζετε πως βιώνει δύσκολα συναισθήματα.
•Εξηγήστε στο παιδί: «Δεν σημαίνει ότι προδίδεις το άτομο που πέθανε, αν συνεχίσεις τις δραστηριότητες που έκανες.» Αυτό θα απενοχοποιήσει το παιδί.
•Καλό θα ήταν να ενημερώσετε τους δασκάλους του παιδιού με τους οποίους αισθάνεται πιο κοντά για την απώλεια ούτως ώστε να είναι διαθέσιμοι για στήριξη αν χρειαστεί.
•Επιτρέψτε στο παιδί να συμπεριφέρεται σαν παιδί! Ενθαρρύνετε το παιδί να συνεχίσει να παίζει ως παιδί όπως και πριν την απώλεια. Κάποια παιδιά εκφράζουν την ανάγκη να αναλάβουν τους ρόλους του αποβιώσαντα με σκοπό να απαλύνουν τα δύσκολα συναισθήματα αγαπημένων τους ατόμων. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσετε αυτή την ανάγκη και να τα ενθαρρύνετε να παραμείνουν ο εαυτός τους!
Αν θέλετε να ενημερωθείτε και να πάρετε εξειδικευμένες πληροφορίες και στήριξη για θέματα που αφορούν την απώλεια αγαπημένου προσώπου από καρκίνο, μπορείτε να συμμετέχετε στις μηνιαίες διαδικτυακές συναντήσεις ενημέρωσης και υποστήριξης στο πένθος ή να καλέστε στο 77771986 και να μιλήσετε σε Ψυχολόγο της Ψυχοκοινωνικής Υπηρεσίας του ΠΑΣΥΚΑΦ.
Υπηρεσία Ψυχολογικής Στήριξης ΠΑΣΥΚΑΦ
Δρ. Μαριάννα Ζαχαρία
Κλινική Ψυχολόγος
